Grecki ruch antyhitlerowski: partyzantka ELAS

Greckie Ludowe Wyzwoleńcze Wojsko, ELAS było partyzantką powołaną w 1941 przez Komunistyczną Partię Grecji w celu zwalczenia hitlerowskiej, włoskiej i bułgarskiej okupacji. Dwa lata po utworzeniu ELAS, siły te liczyły od 50 tys. do 80 tys. partyzantów. ELAS była jedną z największych grup partyzanckich w okupowanej Europie. Do ELAS nie należeli tylko ludzie o sympatiach lewicowych, lecz wszyscy pragnący walczyć z okupantami.

Do 1943 ELAS opanowało większą część górskich terenów Grecji, które były poza kontrolą okupantów. ELAS na zarządzanych przez siebie terenach stymulował aktywność ekonomiczną, zadbał o równouprawnienie kobiet, wspomagał reformę szkolnictwa, organizował system pomocy społecznej, zwłaszcza dla ofiar wojny. Zorganizowano publiczny system opieki zdrowotnej, stymulowano komunikację, wspierano kulturę oraz wprowadzono egalitaryzm, obejmujący także mniejszości narodowe. Do życia politycznego włączono chłopów.

Dzięki działaniom ELAS odżyła zrujnowana wojną gospodarka. Niestety położone w górach, ludowe państwo ELAS zostało zniszczone przez hitlerowską ofensywę. Pomimo tego lewicowa partyzantka była na tyle popularna wśród greków, że stacjonujące w Egipcie wojska podległe rządowi na Uchodźstwie wywołały bunt, który miał na celu wymuszenie tego, by przyszłe rządy niepodległego państwa opierały się na ideałach ELAS.

Partyzanci z ELAS nie byli przeciwko współpracy z rządem, dlatego domagali się udziału w siłach porządkowych i obronnych przyszłej Grecji oraz ukarania kolaborantów i hitlerowskich zbrodniarzy wojennych w Grecji. Nie zostało to zaakceptowane przez króla Jerzego II oraz Brytyjczyków. Próby rozbrojenia ELAS doprowadziły do ​​37-dniowego starcia w Atenach partyzantów z greckimi nazistami oraz byłymi kolaborantami nazistowskiej policji, głównej greckiej siły zbrojnej walczącej po stronie monarchii i Wielkiej Brytanii.

Konflikt zakończył się porozumieniem w Varkizie – powszechnym rozbrojeniem i rozwiązaniem armii wszystkich stronnictw, utworzeniem nowej policji i wojska z udziałem wszystkich stron oraz ogłoszeniem powstania demokratycznego państwa. Żadna ze stron nie wywiązała się z warunków porozumienia, co doprowadziło do terroru państwowego przeciwko wszystkim członkom ELAS.

Partyzanci byli mordowani, zatrzymywani, a szczęśliwcom udało się uciec z kraju. Partyzanci uciekali m.in. do Polski! Terror w Atenach był zalążkiem do krwawej wojny domowej w Grecji, którą wygrał skrajnie prawicowy rząd grecki, wspomagany przez CIA ze Stanów Zjednoczonych zgodnie z doktryną Trumana. Grecja została państwem policyjnym, ze skrytobójstwami wobec lewicowych działaczy.

Mimo przegranej partyzantów ich czyny są godne szacunku i upamiętnienia. Tereny, zarządzane przez ELAS, osiągnęły nigdy przedtem tam nieznany i wysoki poziom cywilizacyjny, zarówno techniczny, jak i jakości życia społecznego.

Με το ντουφέκι μου στον ώμο
σε πόλεις κάμπους και χωριά
της λευτεριάς ανοίγω δρόμο!