Wiele osób stara się sprowadzać wydarzenia, które miały miejsce w 1905 roku do patriotycznego i antycarskiego zrywu. Szczególnie prawica i liberałowie starają się przedstawiać Rewolucję 1905 roku jako powstanie całkowicie pozbawione postulatów społeczno-ekonomicznych, upraszczając kontekst klasowy tejże rewolucji do ogólników, które mają na celu „zasymilowanie” socjalistycznej insurekcji do prawicowej narracji historycznej, która nie zagrozi status quo.
Co wydarzyło się naprawdę w trakcie wydarzeń, które znamy obecnie pod nazwą Rewolucji 1905 roku, czy też Powstania Łódzkiego — jak określa się czasem polską część tejże rewolucji? Na terenie Królestwa Polskiego (zaboru rosyjskiego), między 22 a 24 czerwca 1905 roku odbyło się dwudniowe starcie robotniczych milicji z carską policją na terenie Łodzi. Dwudniowe powstanie było konsekwencją najpierw krwawo stłumionego styczniowego strajku w Warszawie, później równie krwawo stłumionej demonstracji pierwszomajowej także w Warszawie. Warto tu wspomnieć, że krwawe stłumienie powstania spotkało się z aprobatą, a nawet wsparciem przemysłowców, endeków oraz polskiego kościoła katolickiego, którzy woleli pozostać pod carskim absolutyzmem niż utracić swoje przywileje w wyniku socjalistycznej rewolucji. Dodać należy, że pomimo powstania w Łodzi, które trwało wyłącznie dwa dni, aż do 1907 roku w samej Łodzi i jej okolicach wybuchały kolejne rewolucyjne zrywy.
Jakie były hasła rewolucjonistów? Czy chcieli kapitalistycznej Polski dla przemysłowców i obszarników? Nie, hasła, które wówczas wybrzmiewały to: „Niech żyje niepodległa Polska Ludowa”, „8 godzin pracy — nie więcej”, czy też: „Niech żyje walka z wyzyskiem! Niech żyje sprawa robotnicza! Niech żyje socjalizm!” wołały odezwy do robotników i robotnic oraz transparenty w tamtych dniach.
27 grudnia 1905 roku, na terenie zaboru rosyjskiego proklamowano także na krótko Republikę Ostrowiecką w obecnym województwie świętokrzyskim. Starano się zbudować tam demokrację robotniczą — zwoływano zebrania gminne i gromadzkie, rozdzielano żywność i węgiel najbardziej potrzebującym mieszkańcom. W mieście władzę sprawowały komitety strajkowe, które de facto przejęły zarządzanie nad lokalnymi zakładami pracy oraz utworzona przez robotników Milicja Ludowa. Już 3 stycznia 1906 roku zakłady wznowiły pracę dla nowej republiki, pod demokratycznym kierownictwem klasy pracującej — produkowano m.in. amunicję potrzebną do obrony robotniczego powiatu ostrowieckiego. Niestety już w połowie stycznia tego samego roku, wojska carskie zdławiły powstanie, a sam powiat ostrowiecki stał się na długo specjalnie wydzielonym obszarem wyjątkowo wzmożonych represji i aresztowań.
Jak te wydarzenia wyglądały w reszcie imperium rosyjskiego? W samej Rosji główną inicjatorką rewolucyjnego zrywu była Socjaldemokratyczna Robotnicza Partia Rosji, której przewodnim hasłem było „Cała władza w ręce Rad”. Chodziło oczywiście o postulat budowy socjalistycznej demokracji opartej o rady złożone z członków klasy pracującej oraz żołnierzy. Rewolucja 1905 roku nosiła tylko częściowo znamiona spontanicznego powstania — sama SDRPR podjęła decyzję o przygotowaniach do sięgnięcia po broń już w 1903 roku po nagłym wybuchu niezadowolenia w imperium rosyjskim, najpierw po ogromnej klęsce głodu pod koniec XIX wieku, później w wyniku kryzysu gospodarczego, na początku XX wieku.
Warto tutaj wspomnieć, że na terenie zaboru rosyjskiego, z SDRPR najaktywniej współpracowała socjalistyczna Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy — jej nazwa może z dzisiejszej perspektywy brzmieć odrobinę myląco, ale warto pamiętać, że ruch socjaldemokratyczny na początku XX wieku skupiał także socjalistów i komunistów.
W 1905 roku w Rosji proklamowano także rewolucyjny, socjalistyczny i demokratyczny rząd w postaci Rady Delegatów Robotniczych. Niedługo po jego założeniu, popierający rewolucję żołnierze założyli Radę Delegatów Żołnierskich. Wkrótce całe imperium rosyjskie ogarnęły strajki oraz samoistnie proklamujące się rady robotnicze i żołnierskie.
Skoro cały kraj drżał od rewolucyjnej gorączki, to co poszło nie tak? Przede wszystkim, zabrakło wizji i przywództwa, które pokierowałoby zbuntowaną klasą pracującą ku budowie państwa czy też państw robotniczych. Rewolucja 1905 roku podzieliła dobrze znane nam losy każdej ogromnej fali demonstracji, której nie towarzyszyła organizacja zdolna do ukierunkowania społecznego gniewu i przekucia go w coś sprawczego. Jak każdy taki strajk, który nie zakończył się wyłonieniem się liderów przemian — ci, którzy obudzili się z niewolniczego snu, jeżeli nie zostali aresztowani, rozstrzelani albo wygnani z kraju, to stracili zapał.
Dość jednak o historii, na koniec chcielibyśmy serdecznie Was zaprosić na obchody Rewolucji 1905 roku do Łodzi — 24 czerwca o godzinie 14:00, pod Pomnik Czynu Rewolucyjnego. Wydarzenie to ma nie tylko przypominać o historii, ale i być inspiracją do wspólnego zastanowienia się, czy aby i dziś nie żyjemy w pewnego rodzaju absolutyzmie — nie carskim, a absolutyzmie kapitału, dyktaturze bogatych i imperium wyzysku pracowników i pracownic! Widzimy się 24 czerwca!
